100 NĂM TRƯỚC
Ngày đó, vào khoảng cuối năm 1905, Phan Bội Châu và Tăng Bạt Hổ tới Tokyo để tìm một du học sinh người Trung Quốc. Người phu xe chở hai cụ đã kéo xe đưa họ tới Chấn Võ học hiệu hỏi thăm nhưng không thấy. Người phu xe liền bảo hai cụ chờ để đi tìm hộ và cuối ngày đã trở lại và giúp tìm được du học sinh kia.
Khi hỏi tiền công người phu xe đáp “Hai hào năm xu”, cụ Phan Bội Châu đưa một đồng bạc tỏ ý đền ơn. Chẳng ngờ người phu xe nổi giận mắng “Theo quy luật Nội vụ sảnh đã định thì từ nhà ga Tokyo đến nhà trọ này, giá xe chỉ có ngần ấy. Vả lại các người là ngoại quốc, yêu mến văn minh nước Nhật mà đến đây; Vậy ta nên hoan nghênh các vị, chứ không phải hoan nghênh tiền bạc đâu. Bây giờ, các người cho tôi tiền xe vượt quá lệ, thế là khinh bạc người Nhật Bản đó!”. Hai ông vừa cảm phục người phu xe vừa ngẫm tới chuyện nước mình mà thêm tủi.
 |
| Việt Nam 100 năm sau rồi 100 năm sau nữa chẳng nhẽ lại tiếp tục ngạc nhiên và thán phục hay sao? |
Đó là câu chuyện hơn 100 năm trước. Thật ngẫu nhiên cách đây hai ngày, chúng tôi cũng gặp một chuyện đáng kinh ngạc khác.
Nhân dịp nhà nghiên cứu Trần Quang Đức tới Kyoto, tôi liền dẫn tới thành phố Nara thăm chùa Todaiji (Đông đại tự). Xuống ga Nara đi bộ một hồi thì ông bạn tôi chợt nhớ ra đã bỏ quên điện thoại ở trên tàu. Tôi gọi điện tới nhà ga cung cấp các thông tin để nhờ tìm giúp.
Đúng mùa du lịch, tàu đông tấp nập nên tôi cũng đâm lo. Nhưng thật kì diệu, ngày hôm sau khi tôi tới trung tâm thông tin hành lý bỏ quên ở nhà ga Kyoto, nhân viên thông báo nhà ga cách đó 20 ga đang giữ một chiếc điện thoại giống như tôi mô tả. Chúng tôi đã nhận lại chiếc điện thoại nguyên vẹn.
Một nữ du học sinh người Việt ở trường tôi cũng từng nhận lại chiếc Iphone 6 được gửi về đến tận nhà sau khi đã bỏ quên trong nhà vệ sinh ở một nhà ga của thành phố Sendai, cách chỗ chúng tôi khá xa
100 NĂM TRƯỚC NGẠC NHIÊN, 100 NĂM SAU THÁN PHỤC . RỒI 100 NĂM SAU NỮA LẠI TIẾP TỤC NGẠC NHIÊN VÀ THÁN PHỤC HAY SAO?
NNhững câu chuyện về người Nhật khiến người Việt ngạc nhiên sẽ còn dài nữa. Nhưng sau khi ngạc nhiên, thán phục rồi sẽ làm gì? Chúng ta sẽ chỉ trầm trồ, đem những chuyện ấy lên Facebook, quán nước hay bàn làm việc để bình luận, giết thời gian hay sẽ nhìn lại bản thân, nhìn ra xung quanh để tư duy và hành động?
Ở góc độ vĩ mô, có bao nhiêu người sẽ suy ngẫm tới chuyện làm thế nào để kiến tạo nên xã hội ngày một tốt đẹp hơn? Ở góc độ vi mô, sẽ có bao nhiêu người sẵn sàng tách khỏi đám đông để hành động theo những giá trị phổ quát và thói quen văn minh? Có bao nhiêu phụ huynh sẵn sàng dạy con học theo những thói quen văn minh, thay vì nhồi vào đầu con tư duy thiển cận về sự thiệt hơn như thường thấy?
Nếu chỉ dừng lại ở mức trầm trồ và thán phục, có lẽ 100 năm sau, con cháu chúng ta sẽ vẫn còn ngạc nhiên trước người Nhật hệt như cụ Phan Bội Châu và cụ Tăng Bạt Hổ hơn một thế kỷ trước.
SỰ BÌNH TĨNH CỦA NGƯỜI NHẬT: TẠI SAO?
Người Việt chúng ta, vốn hàng ngày phải điên đầu với nạn kẹt xe, chen lấn, giành giật, khi chứng kiến những sự thật trên, hẳn sẽ đặt ra câu hỏi “Tại sao người Nhật có thể làm như vậy?”.
Sẽ có nhiều câu trả lời được đưa ra tùy theo cách tiếp cận của từng người. Với tôi, có hai lý do chủ yếu lý giải cho điều đó.
Thứ nhất, hệ thống xã hội Nhật được vận hành một cách dân chủ, khoa học và hợp lý dựa trên luật pháp đã tạo ra niềm tin vào sự hợp lý và sự công bằng của người dân.
Theo lẽ thường, người dân sẽ sốt ruột chen lấn và giành giật khi không tin rằng “rồi sẽ đến lượt mình”, hay “mình sẽ được đối xử công bằng” dựa trên các quy tắc chung đã được quyết định. Nói cách khác, biểu hiện chen lấn, giành giật, chạy chọt… là sự phản ánh của nỗi ám ảnh về lẽ công bằng và niềm tin vào lẽ công bằng ấy.
Người Nhật trật tự xếp hàng, hợp tác với nhau trong thảm họa không nằm ở vấn đề họ là “người tốt” hay không, mà họ hiểu rằng việc làm như thế là việc cần thiết phải làm để giảm thiểu thiệt hại và ngăn ngừa những bi kịch có thể nảy sinh.
Bộ máy quản trị của nước Nhật cùng với cơ sở hạ tầng ngay từ khi được thiết kế, xây dựng đã được tính toán kĩ để sẵn sàng ứng phó với các tình huống bất ngờ như thiên tai. Nền tảng “cứng” và “mềm” của xã hội đó đã nuôi dưỡng và khuyến khích các hành động khoa học, hợp lý thay vì đẩy người dân vào thế phải tự ứng phó tự phát kiểu “tự mình cứu mình”.
Nguyễn Quốc Vương/blogcamxuc.net
